ललितपुरमा सुरक्षा र सुन्दरता : डिभाइडरको ठाउँमा गमला

ललितपुर । ललितपुर कला र संस्कृतिको जीवन्त सहर । पाटन दरबार स्क्वायरका इँटामा प्राचीन कथा गुञ्जिन्छन्, हरेक गल्लीमा परम्परागत शिल्पको सुगन्ध छरिएको छ । तर केही समयअघिसम्म यस सुन्दर सहरको मुहारमा एउटा दाग थियो, सडकका बिचमा राखिएका कङ्क्रिटका खस्रा र निर्जीव डिभाइडरहरू ।

ती डिभाइडरहरू सहरको सौन्दर्य घटाउने कारक बनेका थिए नै, अँध्यारोमा कैयौँ दुर्घटनाका साक्षी पनि बनेका थिए । सडकका संरचनाहरूले दिने सुरक्षाको अनुभूति त्यहाँ अभाव थियो, दुर्घटनाको जोखिमले चालक र यात्रुलाई सधैँ त्रसित बनाइरहेको थियो ।

तर अहिले ललितपुरको दृश्यमा परिवर्तन आएको छ । सहरको मुहार फेरेको मात्र छैन, सुरक्षा र वातावरणमा समेत सकारात्मक प्रभाव पारेको छ ।

चक्रपथ ग्वार्कोको ओभरपास होस् वा सातदोबाटो चोकको व्यस्तता, जावलाखेलको फराकिलो सडक होस् या कुपण्डोल र पुल्चोकको ऐतिहासिक परिवेश सडकको बिच भाग हरियालीले सजाइएको छ । पहिलेका सिमेन्ट र प्लास्टिकका डिभाइडरको ठाउँ माटाका ठुला गमलामा राखिएका हरिया बिरुवाले लिएका छन् । यसले सडकलाई अनुपम सौन्दर्य प्रदान गरेको छ ।

ललितपुर महानगर प्रहरी प्रमुख सीताराम हाछेथुका अनुसार डिभाइडरहरूको समस्याकै कारण अहिले परिवर्तनको आवश्यकता परेको हो ।

‘ललितपुर महानगरपालिकाले यो काम मेयर चिरीबाबु महर्जनको निर्देशनमा सुरु भएको हो । यसको मुख्य उद्देश्य भनेको ललितपुर महानगरलाई दुर्घटनामुक्त बनाउनु र यसको सौन्दर्यलाई अझ बढाउनु हो,’  हाछेथु भन्छन् । उनका अनुसार पहिले जुन सिमेन्टको ब्लक डिभाइडरको रूपमा राखिएको थियो, त्यसले सहरमा ठुला समस्या निम्त्याएको थियो ।

‘पहिले जुन सिमेन्टको ब्लक राखेका थियौँ, त्यसले धेरै दुर्घटना गरायो,’ उनी भन्छन् ।

सडक बत्ती नराखिएका व्यस्त चक्रपथमा ती सिमेन्टका ब्लकहरू दुर्घटनाका पासो बन्थे । ‘राति त अब कुनै ठाउँमा बत्ती होइन, रिङरोडमा त सडक बत्ती पनि छैन । अँध्यारो छ, अँध्यारो हुँदाखेरि त्यहाँ धेरै दुर्घटना भएको थियो,’ हाछेथु भन्छन् ।

ट्राफिक प्रहरीको रूपमा आफ्नो कार्यकालमा हाछेथुले धेरै दुर्घटना नजिकबाट नियालेका छन् । मापसे गरेर गाडी चलाउने होस् वा तीव्र गतिमा सवारी चलाउने चालक, ती ब्लकहरूमा ठोक्किएर अकालमा ज्यान गुमाउने गरेको धेरै देखेका छन् ।

‘त्यति मात्रै होइन यसले ललितपुर जस्तो सांस्कृतिक र कलात्मक सहरको मौलिक पहिचानलाई पनि बिगारेको थियो ।  बिहान काममा निस्कनेदेखि साँझ घर फर्किनेसम्म ती कङ्क्रिटका संरचनाहरूले सहरवासीको मनमा एक प्रकारको निराशा पैदा गर्थे,’ हाछेथु भन्छन्, ‘कुनै रङ, कुनै जीवन्तता नभएको त्यो दृश्य ललितपुरको सौन्दर्यका लागि सुहाउँदो थिएन । त्यसकारण यो परिवर्तन गरिएको हो ।’

हाछेथुका अनुसार समस्याको समाधान खोज्ने क्रममा प्लास्टिकका पोलहरू राख्ने प्रयास पनि गरियो । तर त्यो प्रयास पनि असफल भयो । ‘प्लास्टिकको पोल राखेका थियौँ, तर मेयर साबले प्लास्टिकको पोलले धेरै राम्रो देखिएन । यसमा गमला राखेर, फूलसहितको हरियाली राखेर हेर्दा कस्तो होला भनेपछि हामीले यो सुरु गरेका हौँ ।’

• सडकमै हरियाली 

गमलाले भरिएका बिरुवाहरूले ललितपुरको सडकलाई नयाँ जीवन दिएका छन् । ग्वार्कोको अग्लो ओभरपासमा होस् वा जावलाखेलको फराकिलो सडकमा यात्रा गर्दा यात्रुहरूले सडकको दुवैतिर हरियाली महसुस गर्छन् ।

स्थानीय सुयोग महर्जन भन्छन्, ‘वास्तवमै रङीचङ्गी फूलहरू र हरिया पातहरूले सहरको निरस वातावरणमा एक प्रकारको जीवन्तता भरेका छन् । विदेशी सहरहरूमा देखिने यस्ता हरियाली करिडोरहरू अहिले ललितपुरमा पनि देख्न सकिन्छ । जसले सहरवासीको आत्मसम्मान बढाएको छ र पर्यटकहरूलाई समेत आकर्षित गरेको छ ।‘

• चरणबद्ध हुँदैछ काम  

यो हरियाली अभियान चरणबद्ध रूपमा अघि बढिरहेको छ र यसको विस्तार ललितपुर महानगरपालिकाका विभिन्न क्षेत्रमा भइरहेको महानगरले जनाएको छ । महानगर प्रहरीका अनुसार अहिलेसम्म ३७१ वटा गमला राखिएको छ ।

‘अब यो अभियान ललितपुर महानगरभित्रका अन्य मुख्य सडकहरूमा पनि विस्तार गरिनेछ ।  ४०० वटा रिङरोडभित्र र रिङरोडबाहिर ४०० वटा राख्छौँ,’ महानगर प्रहरी प्रमुख हाछेथु भन्छन् ।

बालकुमारीदेखि नख्खु–बल्खुसम्मका क्षेत्रमा गमला राखिनेछन् । यो सम्पूर्ण काम करिब दुई महिनाभित्र सम्पन्न गर्ने लक्ष्य राखिएको हाछेथु बताउँछन् ।

‘बिरुवासहितको गमला राखेपछि पानी राख्ने, रङ लगाउने, हरियालीको काम सबै हामीले नै गर्छौँ,’ उनी भन्छन्, ‘गमलाका बिरुवाहरूमा नियमित पानी हाल्ने, आवश्यक पर्दा मल हाल्ने, सुकेका वा रोग लागेका पातहरू हटाउने र बिरुवाहरू बिग्रिएमा वा मरेमा तुरुन्तै नयाँ बिरुवा राख्ने काम हाम्रो जिम्मेवारीमा पर्छ ।‘

• दुर्घटना कम हुने अपेक्षा 

हरियालीले भरिएका गमलाहरूले दुर्घटना न्यूनीकरणमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेका छन् । पहिलेका कङ्क्रिट ब्लकहरू रातमा नदेखिने समस्या थियो, जसले गर्दा धेरै सवारीसाधन ठोक्किन्थे । सिमेन्टका ब्लकहरूको कुनै चमक वा परावर्तक गुण नहुँदा रातिको अँध्यारोमा तिनलाई छुट्ट्याउन गाह्रो हुन्थ्यो । तर अहिले हरियालीले भरिएका गमलाले त्यो समस्या समाधान गरेका छन् ।

बिरुवाका पातहरूले डिभाइडरको आकारलाई बढी स्पष्ट पार्छन्, जसले गर्दा चालकहरूले टाढैबाट डिभाइडरको उपस्थिति थाहा पाउँछन् । हरियो रङले चालकको ध्यान आकर्षित गर्ने र गति नियन्त्रण गर्न मनोवैज्ञानिक प्रभाव पनि पार्ने महानगरको भनाइ छ ।

‘पात बढी आएपछि त मोटरसाइकलले पनि गमला नछुने भयो,’ हाछेथु भन्छन्, ‘यसले अनियन्त्रित गतिमा सवारी चलाउने प्रवृत्तिलाई कम गर्छ र चालकहरूलाई बढी सतर्क हुन बाध्य पार्छ,’ हाछेथु भन्छन्, ‘यसले सडकमा एक सुरक्षित र व्यवस्थित वातावरण सिर्जना गरेको छ, जहाँ दुर्घटनाको जोखिम उल्लेख्य रूपमा घटेको छ ।’ गमलामा सेतो रङ पोतेकाले गति सीमित गर्न चालकहरुलाई मद्दत गर्ने उनको भनाइ छ ।

• जथाभाबी काट्न पाइँदैन सडक 

गमलाले भरिएका डिभाइडरहरूले पैदलयात्रीको सुरक्षामा सुधार ल्याउने महानगरको अपेक्षा छ । पहिले गमला नहुँदा मानिसहरू जथाभाबी बाटो काट्थे, जसले गर्दा सवारी दुर्घटनाको जोखिम अत्यधिक हुन्थ्यो । तर अहिले गमलाहरूले पैदलयात्रीहरूलाई जथाभाबी बाटो काट्नबाट रोक्छ ।’

‘जेब्रा क्रसिङको प्रयोगले पैदलयात्रीलाई मात्र होइन, सवारी चालकलाई पनि फाइदा पुगेको छ । किनभने पैदलयात्रीको आवागमन अनुमान गर्न सकिने  भएको छ, जसले गर्दा चालकले सजिलै गाडी चलाउन सक्छन् । गाडी चलाउनलाई पनि सजिलो भयो,’ हाछेथु भन्छन् ।

ललितपुर जस्तो व्यस्त सहरमा सवारीसाधनको धुवाँ र प्रदूषणको समस्या ठुलो छ । यस्तो अवस्थामा हरियालीले प्राकृतिक एयर फिल्टरको काम गने महानगरको भनाइ छ । महानगरको वातावरण महाशाखाका अनुसार सहरी तापक्रम कम गर्न पनि हरियालीको भूमिका महत्त्वपूर्ण हुन्छ ।